Starinska kuća u Vranju bila je po pravilu prizemna, odignuta zbog podruma ukoliko ga je bilo.
Samo su bogatije porodice imale kuće "na dva boja", kako se tada govorilo.
To je bila jednospartnica, s tim što se tada kao sprat računalo i prizemlje.
Prvu srpsku kuću u Vranju "na dva boja" podigao je Janja Vlajinac pod Turcima 1848. godine.
Kuća se nalazi u Ulici generala Belimarkovića (Vlajinski sokak) i pod zaštitom je države.
Iz zapisa sačuvanog na zidu doksata vidi se da je osvećena 1859. godine, tek pošto je obnovljena gradska crkva, jer pre toga Turci nisu dozvoljavali da se objekti osveštavaju.
U vreme kada je građena bila je najraskošnija srpska kuća u Vranju, koja po svojoj raskoši nije zaostajala za turskim, znatno bogatijim i opremljenijim.
Dok su srpske kuće građene u tursko doba uglavnom bile prizemne i locirane u donjem delu grada, Vlajinčeva kuća bila je prostrana, spratna, sa simetričnim rasporedom, doksatom i tavanicama ukrašenim arabeskama.
Prizemni deo kuće je masivan, sa zidovima od kamena, a spratni od bondručne konstrukcije, sa ispunom od mešovitog materijala.
Kuće su u ondašnje vreme zidane od ćerpiča, nepečene cigle.
Prilikom zidanja cigle su vezivane blatom i sitnom slamom.
Krovovi su bili prekriveni ćeremidom.
Kuće, sa naglašenim strehama, imale su po nekoliko prozora sa gvozdenim rešetkama ili drvenim prečagama.
Ne bi se moglo reći da je u arhitekturi preovlađivao nekekav istočnjački pristup - bile su to jednostavne kuće, od kojih su mnoge imale ajet - prostor pod krovom ispred kuće.
Kuća do čijeg je nešto uzdignutog prizemlja vodilo po nekoliko stepenika, imala je manji balkon ili uzdužnu, poveću terasu.
Kako je u svojoj knjizi Vranje pisao legendarni vransjki novinar Miodrag pešić, prostorija koja je danas poznata kao kuhinja zvala se u onašnje doba "kuća".
U njoj je bilo otvoreno ognjište, najčešće uza zid, sa leve i desne strane ozidano.
Iznad ognjišta su stalno visile verige, lanac od velikih gvozdenih beočuga, o čiju su kuku, iznad plamena, visili kotličiki (bakračići) i kotlovi (bakrači) za kuvanje ili pranje.
Kraj ognjišta su bili bakarni kotlovi, grnci i tendžere za kuvanje, grnčarske đuvečke, tepsije, vršnjik (sač), crepulja i gvozdeni tronožni sadžak koji je služio kao ležište za crepulju, ispod koje su bili pepeo i žar.
U kući je postojalo i mesto za testije, koje se zvalo kanatl'k.
Testije su bile pokrivene belim peškirom - kanatnikom.
Bile su tu i grnčarske džezve za kafu, fildžani (grnčarski i od porculana) i niske tronožne stolice - tronoške.
Sofra, okrugla, na koju se postavljala trpeza bila je okačena o zid.
Na dasci, na zidu, kao na polici, bile su poređane kalenice i bakarni sahanovi, zatim malo gasarče i lampa - petrolejka.
Okanica, milojka ili čeprnje za vino bio je zemljani sud nalik bokalu, a tu je bio i kondir za rakiju.
Pored ostalog, najčešće u nekom uglu, bile su i naćve - sanduk za brašno, sa pregradama za pšenično i kukuruzno, na kojima su žene mesile hleb, pogače i banice.
Tu se nalazio i ibrik sa vodom za umivanje i legen - bakarni lavor.
Čak i kada su štednjaci, kredenci, emajlirano posuđe i porculan počeli da potiskuju takvo pokućstvo i kada su metalne kašike za supu istisnule drvene, u mnogim vranjskim kućama takve prostorije - kuće - postojale su i posle Drugog svetskog rata.
Skladom i jednostavnošću, starinske gostinske sobe ulivale su mir i spokojstvo.
Zemljani pod bio je zastrt rogožom, asurom, preko kojih su bili prostrti pokrovci od kostreti i ponjave koje su stare Vranjanke tkale.
"U kućama u kojima je bio patos, pod je uvek bio čist, oribran, žut kao limun", pisao je Bora Stanković.
Kraj zidova su bili minderluci, pokriveni ćilimima i jastucima na kojima se sedelo.
Pored obavezne lampe - petrolejke, na zidovima su bile daske u funkciji polica.
Na njima su bile poređane dunje, krupne jabuke, bakarni sahani sa poklopcima, kasnije i tegle sa slatkom, ponegde delovi porculana i lepe čaše.
Obavezan deo bilo je kandilo, često i ikona sa likom sveca kojeg je domaćin slavio.
U zidovima su bili ugrađeni dolapi, danas poznati kao plakari, u kojima se čuvalo rublje i u toku dana sklanjali dušeci, slamarice i ćilimi - koji su uveče opet stavljani na pod, jer kreveta nije bilo.
U stvari, kreveti su se pojavili znatno kasnije.
Ljudi su se zimi grejali kraj mangala, dok se nisu pojavile male limene peći, tzv. bubnjare.
Neke kuće u Vranju imale su zastakljenu divanhanu, pa su one predstavljale neku vrstu prelaznog oblika ka građanskim kućama, koje će se graditi u duhu evropskih uticaja po oslobođenju Vranja od Turaka.
Kuće su, uglavnom, bile orijentisane prema vrtu, gd se u letnje vreme odvijao podorični život, pa čak i spavalo na prostrtim asurama.
Posebna pažnja poklanjala se vrtovima.
U letnjim mesecima razboj je bio pod ajetom, dok je zimi unošen u kuću.
Pored kuće, dakle kuhinje, pod krovom je mogla da bude jedna ili više soba.
Krejem 19. i početkom 20. veka (a podsećanja radi Vranje je prvi urbanistički plan dobilo 1883. godine) bogatiji ljudi počeli su da zidaju kuće i poslovne zgrade od pečene cigle.
Vranjskoj kući poseban pečat davalo je dvorište sa prekrasnom baštom, punom šeboja, zvezdica, jorgovana, lepog čoveka, jorgovana, zumbuka, karanfila puskarčeta, bosiljka, georgina, hrizantema i drugog cveća.
U dvorištu je bio obavezan šimšir, stablo dunje, duda ili šanduda i bunar.
Bilo je i loznica, posebno velikih - osmanluka i čardaklija.
Početkom XX veka gradske porodice iz Vranja školovale su uveliko svoju decu u Beogradu i evropskim gradovima, kao što su Beč ili Pariz.
Po povratku u Vranje oni su donosili evropske običaje, a sa njima i evropski izgled kuće i evropski stil njenog uređenja.
Vranje je polako gubilo oblik orijentalne čaršije, budući da se nove kuće i zgrade prave u evropskom duhu.
Ove kuće predstavljale su odraz bogatstva novoformirane građanske klase i deo arhitektonskog nasleđa grada Vranja.
Bogate porodice sa kraja XIX i početka XX veka su svojim radom i ugledom doprinele razvoju društvenog, ekonomskog i kulturnog života Vranja.
Neke od najlepših arhitektonskih građevina njihova su zaostavština.
One su poklanjale gradu Vranju svoje bogatstvo, osnivale su banke i gradile hotele i bolnice, menjajući tako izgled grada.
