Vranje - Nošnja stanovnika Vranjskog Pomoravlja po svojim karakterističnim elementima pripada južnomoravskom tipu nošnje, dok po specifičnosti kroja, boje, načina nošenja i terminologiji pojedinih njenih delova predstavlja posebnu vrstu, različitu od susednih, južnomoravskih oblasti.
U njoj se ukrštaju različiti uticaji iz susednih oblasti, a posle oslobođenja od Turaka 1878. godine osećaju se i sve jači uticaji iz Šumadije i ostalih srpskih severnih oblasti, kao i značajni uticaji gradske nošnje i vojnih uniformi na mušku nošnju.
Selo je, kao što se može videti po eksponatima Stalne etnološke postavke Narodnog muzeja u Vranju, u zavisnosti od svog geografskog položaja, pretrpelo znatno manje orijentalnih uticaja koji se ogledaju u prihvatanju naziva delova nošnje, ukrasnih detalja, boje i materijala za izradu odevnih predmeta.
Kao i na gradsku, i na njen razvoj uticalo je više faktora - od političkih i istorijskih, preko društveno-ekonomskih, do kulturnih.
Seoska nošnja je bila proizvod domaće kućne radinosti.
Izrađivale su je žene, a poneke delove i seoske zanatlije.
Do prvih decenija 19. veka, nije bilo razlike između gradske i seoske nošnje.
U Vranju je do tada preovladavalo tursko stanovništvo, a hrišćani su se uglavnom bavili stočarstvom i zemljoradnjom.
Zato je i odevanje odgovaralo njihovom načinu života.
Brze istorijske i društvene promene dovodile su do toga da skoro svaka generacija ima svoju varijantu nošnje.
Glavna karakteristika moravske nošnje kod žena je futa, koja se sreće i u pčinjskoj ženskoj nošnji, ali je različita.
Sreće se u svim fazama razvoja ove nošnje.
Kod muškaraca, u svim tipovima nošnji osnovna karakteristika je klašnje (sukno) od koga je izrađena.
U ranijoj fazi je bele boje, a posle oslobođenja počinje se bojiti u braon.
Karakteristika ove nošnje je što nema (ili ima vrlo malo) ukrasa.
Iva Laković, viša kustoskinja Narodnog muzeja i autorka postavke, navodi za Vranje News da je kod seoske nošnje, za razliku od gradske, bilo manje orijentalnih uticaja.
"Oni se u glavnom ogledaju u nazivima odevnih predmeta i vrsti ukrašavanja, tipa gajtan, futa i sl.
Seosku nošnju nosio je u to vreme i veći deo stanovništva u samom Vranju, što je bilo uslovljeno njihovim načinom življenja i privređivanja.
Većina stanovništva u turskom periodu bavila se poljoprivredom i stočarstvom, a to je uslovljavalo njihov način odevanja.
Samo bogatija građanska klasa nosila je orijantalnu, gradsku vrstu nošnje", kaže Laković.
Tipovi seoske nošnje
U Vranjskom Pomoravlju postoji više etnografskih (predeonih) celina koje su formirale različite varijante nošnji. To su Poljanica, Pčinja, Morava, Vlasina i Krajište i Bosilegrad.
Karakteristika ženske moravske i pčijske nošnje je futa (suknja), u bosilegradskoj je to saja (haljina kratkih rukava), a u vlasinskoj litak (haljina bez rukava).
Po vremenskim periodima nošnje se mogu podeliti na one nošene pre oslobođenja od Turaka, na onu koja je nošena posle oslobođenja do kraja Prvog svetskog rata i na onu koja se formirala nakon toga.
Ovo je gruba podela, jer je teško utvrditi granice.
U svakoj fazi postoje preklapanja i mešanja sa prethodnom fazom, kao i sa spoljnim uticajima.
Posle oslobođenja, kao i na gradsku nošnju, najveći uticaj izvršen je iz šumadijske nošnje i severenih srpskih krajeva.
Naročito se to osećalo kod muške nošnje, gde se usvajaju i novi odevni predmeti: šajkača, vojničke kape, cipele, pantalone.
Osnovne promene su u vrsti materijala.
Koriste se čoja i pamuk umesto dotadašnjeg grubog sukna, konopljinog platna i vune.
Preuzimaju se nazivi odevnih predmeta (recimo bridž pantalone).
I leti, i zimi - isto
Odelo planinskih predela je bilo grublje i sastavljeno iz više delova. Bilo je isti i leti i zimi. Svakodnevno se nosil ojednostavnije odelo, bez ukrasa, a svečani, lepši tip odela xe nosio u posebnim prilikama i na slavljima. I on je prikazan u aktuelnoj muzejskoj postavci.
Kada je reč o uticaju šumadijske nošnje na ženski kostim, on se pre sega vidi u kroju košulje koja se znatno skraćuje, kao i futa.
U planinskim selima ovaj uticaj je manji.
Posle Prvog svetskog rata se usvajaju materijali fabričke proizvodnje.
Uticaj gradske nošnje na seosku više se oseća u moravskim selima, nego u planinskim.
Sve te novije elemente i uticaje prvo su primale mlađe generacije.
Stariji su do kraja života nosili stariji tip odela.
Često su pojedini delovi usvojenog gradskog odela nošeni uz tradicionalno odelo (npr. futa uz štofanu bluzu, cipele uz klašnjene čakšire i slično).
Projekat je finansijski podržan od Grada Vranja. Stavovi izneti u medijskim sadržajima nužno ne izražavaju stavove organa koji je odobrio sredstva.
