U jeku obeležavanja stogodišnjice od završetka Velikog rata, prožimaju nas istovremeno ponos i tuga.
Ponosni smo kao narod jer smo junačkim podvizima izvojevali ne samo slobodu, već i doprineli svetskom miru.
Tuga nas s druge strane obuzima kada se podsetimo nesagledivih stradanja i žrtve koju smo podneli kao narod - rekao je gradonačelnik Vranja Slobodan Milenković, otvarajući u petak izložbu "Slike iz života pod okupacijom - život i stradanje stanovništva juga Srbije u Velikom ratu" u Galeriji Narodnog muzeja u Vranju.
- Novo vreme donosi nam nove izazove.
Susrećemo se sa raznoraznim pokušajima revidiranja istorije, kako bi se pravdala monstruozna dela okupatora i obezvredile žrtve.
Zato su ovi dokumenti bitno štivo za sadašnja i buduća pokolenja - rekao je gradonačelnik Vranja.
Jedna od autorki izložbe Jelena Atanasović, kustos Narodnog muzeja u Vranju, rekla je da je cilj izložbe bio "da se uz pomoć istorijskih izvora arhivske građe i sačuvanih artefakata rekonstruiše život ljudi na teritoriji čitavog juga Srbije", koji je u razdoblju od 1915-1918 bio pod bugarskom upravom i pripadao vojno inspekcijskoj oblasti Morava.
- Istraživanje je samo nametnulo teme koje su se kao celina izdvojile.
Prva i najteža za istraživanje bila je tema stravičnih, masovnih zločina nad zarobljenicima, civilima i sveštenstvom, posebno u Surdulici.
Druga, možda najvažnija bila je tema bugarizacije, koja je postala ideološka osnova za sve zločine koji su počinjeni prema srpskom stanovništvu, a čiji je cilj bio uništenje srpskog nacionalnog identiteta u ovim krajevima - rekla je Atanasovićeva.
Treća celina, objasnila je ona, je svakodnevni život građana Vranja, koji su se neprekidno suočavali sa konfiskacijama, zaplenama, internacijama, proglasima, bolestima i neprekidnom borbom da se preživi i dočeka sloboda.
- Za nas kao narod neophodno je da negujemo kulturu sećanja - konstatovala je Atanasovićeva.
NA METI VIĐENIJI VRANJANCI
Koautorka izložbe Branka Janačković podsetila je da je bugarski okupator "prve masakre na ovom području počinio nad zarobljenim srpskim vojnicima, čak i onima koji su se dobrovoljno predali".
- U prvim danima okupacije Vranja, od bugarskih vojnika stradali su viđeniji Vranjanci.
Đorđe Hadži Antić, koji je bio predsednik opštine Vranje u više navrata, Mihajlo Kičić, policijski činovnik, sveštenik Aksentije Mišić, Toma Đurđević, u to vreme predsednik prvostepenog suda u Smederevu, Toma Mitić, sudija vranjskog prvostepenog suda čije su fotografije sastavni deo ove izložbe - rekla je Janačkovićeva.
Direktor Istorijskog arhiva 31. januar u Vranju Borivoje Manasijević rekao je da je Srbija, "braneći svoju teritoriju, u godinama kada je bila uvučena u ratne sukobe ne svojom voljom, dala veliki doprinos da se inicijatori ratnih dešavanja primoraju na potpisivanje primirja".
- "Šezdeset dve hiljade srpskih seljaka odlučilo je rat, sramota" - citirao je Manasijević reči nemačkog cara Vilhelma drugog iz pisma upućenog caru Bugarske, podsećajući na gubitke i podatak da je rat odneo trećinu muškog reproduktivnog stanovništva Srbije.
Na svečanosti je nastupio hor Muzičke škole Stevan Mokranjac, a Jovana Manasijević kazivala je stihove pesme "Zdravica narodu srpskom" Ljubivoja Ršumovića.
Postavku su priredili Istorijski arhiv "31. januar", Narodni muzej i Eparhija vranjska, uz pomoć Ministarstva kulture.
Povodom otvaranja ove izložbe i stogodišnjice od završetka Velikog rata, Istorijski arhiv i Narodni muzej u Vranju izdali su katalošku publikaciju pod nazivom "Slike iz života pod okupacijom - život i stradanje stanovništva juga Srbije u Velikom ratu". Autorke su Jelena Atanasović i Branka Janačković.
