U ukupnom odnosu prema ovom elementu nematerijalnog kulturnog nasleđa, pored očuvanja samih pesama, izuzetno je važno da se pažnja posveti očuvanju instrumentalne podloge za njihovo izvođenje, pre svega instrumenata koji su činili sastav čalgijskog orkestra koji je u prošlosti pratio gradsku pesmu.
Vranjske gradske pesme su tradicionalne pesme koje su nastale i pevaju se u Vranju, a capella i vokalno-instrumentalnim aranžmanima.
Posebno mesto među njima imaju one čiji se sadržaj odnosi na konkretna mesta, ličnosti i događaje.
One imaju očuvan kontinuitet života u gradu Vranju od druge polovine 19. veka do danas.
Ovaj za sada jedini nematerijalni kulturni element iz Vranja i njegove okoline, na Nacionalnoj listi nematerijalnog kulturnog nasleđa, odnosi se na njegove neposredne nosioce.
Odnosi se na zajednicu muzičara (pevača i instrumentalista) koji izvode ovu muziku, pojedinačne muzičare i grupe, gradske organizacije u kulturi, nevladine organizacije, ali u širem smislu i na sve stanovnike grada Vranja i njegove okoline, budući da je ovaj kulturni fenomen nastao i razvijao se u tom širem kontekstu.
Reč je o korpusu pesama koje su nastale u Vranju, čiji su autori poznati (npr. autor pesme „Dimitrijo, sine Mitre“ je vranjska pevačica Stana Avramović-Karaminga), a čiji je sadržaj vezan za konkretne ličnosti, događaje i mesta u Vranju.
Pored ovih, vranjskim pesmama se smatraju i one za koje se ne zna gde su i kada nastale, ali se ovde i danas neguju i ređe se sreću u tradiciji drugih gradova južne Srbije.
Njihov muzički idiom predstavlja integralni deo idioma muzičke tradicije gradskih sredina južne Srbije, Kosova i Metohije, Makedonije, Grčke i Turske.
Preovlađuju melodije širokog opsega, zasnovane na sledećim lestvicama.
Prva je sa tetrahordalnim osnovama, u domaćoj etnomuzikološkoj literaturi najčešće tumačenim kao rezultat otomanskog uticaja (mada se može pretpostaviti i da na ovom prostoru imaju duži kontinuitet postojanja, tokom smene kultura i imperija).
Kod druge, reč je o lestvicama koje su zajednička baština čitavog Sredozemnog basena.
Kod trećih, lestvice imaju pentatonsku osnovu.
Ukrštanje autohtonih tradicija Srba, Vlaha, Cincara, Arbanasa, zatim prakse romskih i turskih muzičara, kao i bogoslužbenih praksi pravoslavnih i muslimana, u Vranju je dovelo do razvoja specifičnog muzičkog amalgama, koji je u ovim pesmama prepoznatljiv.
Melodijsku liniju odlikuje pokretljivost, sklonost ka naglim, ali nežnim skokovima i suptilna ornamentika.
Karakteristična su dinamička senčenja i sklonost ka agogici. Metro-ritmičku osnovu čine ravnomerni i mešoviti taktovi i ritam „rubato“.
Estetski imperativ je suptilnost pevačevog glasa i predanost sadržaju pesme, uz visoke moralne nazore koje pevač proiznosi kao ličnost.
Vranjske gradske pesme mogu se izvoditi a cappella i u vokalno-instrumentalnim aranžmanima.
Najpoznatije pesme iz ovog žanra su: Što ti je Stano mori, Zaženi se Rista Bulumače, Voleli se brat i sestra, Jovane sine, Ajde, ajde, tanke džan-Stojanke, Ovce čuva deli Dima, Petlovi pojev, Tolja amamdžija, Crno grozje drenovica, Šetnala se kuzum Stana...
Tu su i čuvena Dimitrijo sine Mitre, pa Simbil cveće, Otvori mi belo Lenče vratanca, Da znaješ mori mome, Kaži Suto kaži dušo, More što ti tekna, Samo ti se čudim Cveto, Pišti plače Milica devojka itd.
Najčuveniji izvođači Vranjske gradske pesme u prošlosti su bili Stana Avramović Karaminga, Staniša Stošić, Kurta Ajredinović, a danas su to Ivana Tasić, Branimir Stošić Kace, Slobodan Jovanović, Čeda Marković itd.
Ovu muziku neguju i izvode i dve muzičke grupe iz Vranja koje se bave tradicionalnom narodnom muzikom – Izvor i Ved.
U ukupnom odnosu prema ovom elementu nematerijalnog kulturnog nasleđa, pored očuvanja samih pesama, izuzetno je važno da se pažnja posveti očuvanju instrumentalne podloge za njihovo izvođenje, pre svega instrumenata koji su činili sastav čalgijskog orkestra koji je u prošlosti pratio gradsku pesmu.
To podrazumeva obučavanje svirača i nabavku instrumenata. Muzički instrumenti na kojima se Vranjska gradska pesma izvodila u prošlosti i danas su sledeći: tambura, saz, kaval, frula, klarinet, violina tarabuka, def, daire, bendir, tupan, gitara, kontrabas.
Vranjska gradska pesma nalazi se na Nacionalnoj listi nematerijalnog kulturnog nasleđa od 2012. godine.
Odluku je, na predlog grada Vranja, doneo Nacionalni komitet za kulturno nasleđe Republike Srbije.
Ovo je inicijativa UNESKO-a da se lokalnim zajednicama pomogne u očuvanju njihovog kulturnog identiteta i sjajna šansa za razvoj turizma u kulturi.
Konvencija UNESKA razlikuje pet oblasti nematerijalnog nasleđa – usmena tradicija i jezik kao njen nosilac, izvođačke umetnosti, običaji i manifestacije, znanja o prirodi i univerzumu i znanja i veštine vezane za tradicionalne zanate.
Tekstovi u sklopu projekta „Priče o vranjskoj pesmi“ sufinansirani su sredstvima iz budžeta Grada Vranja. Mišljenja, stavovi i zaključci izneti u tekstovima su isključiva odgovornost portala Vranje News i autora i ne odražavaju mišljenja i stavove lokalne samouprave Vranja.
