Opština Pirot je ozbiljno počela da se bavi problemima osoba sa invaliditetom (OSI) 2005. godine, kada je uz tehničku pomoć Centra za liberalno-demokratske studije (CLDS-a) u Beogradu, i uz finansijsku podršku Kanadske agencije za međunarodni razvoj (CIDA)1, u periodu od maja do oktobra 2005. godine izradila Lokalni plan akcije (LPA) za osobe sa invaliditetom.
OSI su identifikovane kao najugroženije grupe u opštini Pirot na osnovu prikupljenih podataka, informacija i analize nalaza fokus grupa koje su učestvovale u procesu rada na lokalnim planovima.
Kao osnov za izradu LPA za osobe sa invaliditetom poslužili su svi raspoloživi dokumenti, projekti, strategije i postojeća zakonska rešenja, koji na direktan ili indirektan način analiziraju ili ukazuju na pitanja od važnosti i probleme sa kojima se porodice osoba sa invaliditetom suočavaju.
Oni su već ranije u nacionalnoj Strategiji za smanjenje siromaštva (SSS) identifikovani kao grupe direktno izložene siromaštvu.
Od tadašnjih podataka o kategorijama OSI u opštini Pirot kod odraslih je osoba oštećenog sluha bilo oko 450, sa oštećenim vidom još oko 80, dece sa intelektualnim smetnjama lakom MNRL - 170, sa umerenom MNRL 37 dece, sa težom MNRL 23, sa teškom MNRL 11, a dece sa kombinovanim smetnjama - 48.
kao glavni problemi osoba sa invaliditetom u opštini Pirot tada su detektovani nepostojanje baze podataka i loša evidencija; nedovoljna pomoć za lekove, namirnice, pomagala i ogrev; odsustvo rehabilitacija osoba sa invaliditetom; nepostojanje dnevnog boravka za decu; nepostojanje zaštitne radionice za omladinu sa invaliditetom, nedostatak specijalnog vozila, arhitektonske barijere; izolacija osoba sa invaliditetom ili slaba socijalna integracija, nezaposlenost i nedovoljno finansiranje organizacija i udruženja osoba sa invaliditetom.
Najvažnije mere preduzete za rešavanje problema osoba sa invaliditetom u opštini Pirot bile su te što je napravljen plan za spuštanje pločnika u glavnoj ulici/centru grada koji će biti realizovan prilikom rekonstrukcije glavnih raskrsnica, a zvučna signalizacija je već postavljena u centralnom delu grada; uoku je realizacija dnevnog boravka za decu sa posebnim potrebama pri školi – integracija dece sa posebnim potrebama i sprovedena je edukacija stručnih radnika za rad sa decom sa posebnim potrebama, te obavljena senzibilizacija šire javnosti putem lokalnih medija o problemima osoba sa invaliditetom.
Za period od 2006. na dalje, odštampane su brošure, lifleti, posteri za senzibilisanje javnosti i informisanje o problemima osoba sa invaliditetom; posteri i drugi info-materijal učinjen dostupnim široj javnosti.
Definisan je akcioni plan za iniciranje programa personalnih asistanata; definisani kriterijumi za moguće personalne asistente i korisnike programa personalnih asistenata.
Kao strateški cilj postavljen je - poboljšanje materijalnog položaja osoba sa invaliditetom. Ali i definisanje kriterijumima za dodelu jednokratne pomoći, nabavkupomagala, lekova,itd.
Kao aktivnosti su predviđene uspostavljanje i upoznavanje javnosti sa kriterijumima za dodelu jednokratne pomoći najsiromašnijim osobama sa invaliditetom i njihovim porodicama, formulisanje i uspostavljanje kriterijuma za nabavku pomagala, lekova, itd. najugroženijim porodicama osoba sa invaliditetom radi finansiranja.
Takođe, definisani i publikovani kriterijumi za jednokratnu pomoć; odštampane brošure, lifleti; objavljivanje godišnjeg konkursa za sredstva jednokratne pomoći; definisani su i kriterijuma za jednokratnu nabavku pomagala/lekova na godišnjem nivou iz lokalnog budžeta za udruženja osoba sa invaliditetom za nabavke pomagala i lekova.
Drugi strateški cilj bio je institucionalizacija sektorske saradnje (integralne socijalne zaštite), a u okviru nje uspostavljanje stalne meñuresorne saradnje (lokalna samouprava, CSR, CK, udruženja invalida, doma zdravlja, škola, službe za zapošljavanje, durgih NVO.
Od aktivnsoti predviđeno je prikupljanje podataka o osobama sa invaliditetom i informacija o programima koji se sprovode na opštini kao podrška osobama sa invaliditetom i njihovim porodicama - sve na jednom mestu, kao i uspostavljanje kancelarije "sve na jednom mestu" u Uslužnom centru opštine Pirot - davanje pravnih saveta u slučajevima diskriminacije (odbijanje zaposlenja), različite mogućnosti podrške i pomoći za osobe sa invaliditetom i njihove porodice, itd.
Nosioci poslova predviđeni su Udruženja osoba sa invaliditetom u saradnji sa info-pultom u novom Uslužnom centru opštin, te Lokalna samouprava u saradnji sa udruženjima osoba sa invaliditetom
Jedan od ciljeva bio je i poboljšanje zdravlja OSI, pre svega u smislu pristupačnije zdravstvene usluge za osobe sa invaliditetom
To je podrazumevalo organizovanje sistema lekarske "kućne nege" za nepokretne osobe sa invaliditetom (uključivanje napr. vojnika studenata medicine ili ñaka srednje medicinske škole da obilaze osobe sa invaliditetom), kao i davanje prednosti osobama sa invaliditetom pri korišćenju zdravstvenih usluga (za one kojima je to zaista neophodno) - interni dogovor lokalne samouprave i doma zdravlja.
Kada je reč o obrazovanju, predviđena je dodatna podrška obrazovanju dece sa invaliditetom, odnosno uključenje dece sa invaliditetom u potojeće programe Više škole za obrazovanje vaspitača (projekat "Patronažnog učitelja") - dodatna nastava za decu sa posebnim potrebama.
Takođe i podrška stvaranju razvojne grupe dece sa invaliditetom (predškolske ustanove, dnevnog boravka, itd.) u skladu sa LPA za decu, postavljanje kriterijuma i davanje opštinskih stipendija talentovanim siromašnim učenicima/studentima sa posebnim potrebama
Na polju zapošljavanja, kao jedan od prioriteta istaknuta je informisanost o programima za zapošljavanje OSI i u okviru toga prikupljanje i sistematizacija informacija o postojećim posebnim programima o postojanju ili funkcionisanju zaštitnih radionica invalida rada i udruženja osoba sa invaliditetom.
Predviđena je podrška osobama sa invaliditetom prilikom zapošljavanja u vidu dodatne obuke, prekvalifikacija, dokvalifikacija za mlade i odrasle osobe sa invaliditetom 11. Informisanje o Zakonu o zapošljavanju osoba sa invaliditetom
Na planu socijalne zaštite dogovreno je unapređenje kvaliteta života osoba sa invaliditetom, kroz podršku porodici osoba sa invaliditetom, otvaranje dnevnog boravka za decu sa posebnim potrebama, kao i razmatranje mogućnosti za alternatvine usluge za decu sa posebnim potrebama koja trenutno koriste te usluge van opštine Pirot.
U planu je bilo i korišćenje istog prostora za potrebe mladih osoba sa invaliditetom, organizovanje servisa pomoć u kući za odrasle i starije osobe sa invaliditetom, razvijanje volonterskog rada (mladi volonteri, vojnici na civilnom služenju vojnog roka, studenti iz Više škole za obrazovanje vaspitača)
U okviru unapređenja položaja OSI, isplanirano je stvaranje ambijenta u kome neće biti diskriminacije osoba sa invaliditetom, pre svega kroz olakšavanje pristupa tim osobama.
Aktivnosti su bile i obezbeđivanje prevoza za decu i osobe sa invaliditetom do škole, dnevnog boravka, doma zdravlja, te priprema plana sa prioritetima za ukljanjanje arhitektonskih prepreka (škola, opština, dom zdravlja, itd.) kao nastavak projekta uklanjanja prepreka u centru grada
Isplanirano je i uspostavljanje mehanizma za finansiranje udruženja u opštini, promena načina finansiranja udruženja i organizacija osoba sa invaliditietom iz lokalnog budžeta (po principu funkcionisanja republičkog "fonda")
Zacrtana je borba protiv diskrimanicije osoba sa invaliditetom, kroz promociju Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom, nastavak kampanje lokalnih medija, škola, NVO za bolje informisanje javnosti o problemima osoba sa invaliditetom (posebne emisije, specijalni dodaci, emisije sa gestovnim govorom, itd.)
Takođe i izrada i postavljanje komunikacione strategije o sprovošenju LPA.
U kasnijim godinama napravljen je određeni, ali ne sasvim zadovoljavajući naopredak koji bi ze značajnije odraio na poboljšanje položaja OSI.
Pred kraj 2013. godine u Pirotu je predstavljen projekat pod nazivom Obuka za pokretanje i razvoj usluga – servisa personalnih asistenata u gradovima Srbije.
Prezentaciju je organizovao Hendi centar Koloseum iz Beograda.
Tom prilikom prof. dr Goran Nedović rekao je da je položaj osoba sa invaliditetom u Srbiji znatno popravljen, ali se još uvek treba mnogo raditi na poboljšanju kvaliteta života osoba sa invaliditetom.
Kada je reč o personalnoj asistenciji, rečeno je da bi lokalne samouprave, pa i pirotska, trebalo da finansiraju ove aktivnosti i da se mora voditi računa koje se usluge obezbeđuju i finansiraju.
U tom periodu 44 nezaposlene osobe potpisala su ugovore o pohađanju stručnih obuka, u saradnji sa NSZ Filijalom u Pirotu, a u okviru projekta koji je Help realizovao sa opštinom Pirot - za obuke za poslastičare, kozmetičare, informatička obuka po ECDL stanardu i kurs engleskog jezika srednji nivo.
Među četrdesetak polaznika bile su dve osobe sa invaliditetom.
Pirot je uz Kragujevac i Niš u tom periodu bio dobitnik nagrade za doprinos razvoju svih oblika pristupačnosti za osobe sa invaliditetom na svojoj teritoriji u 2016. godini, među 22 prijavljene lokalne samouprave.
Jedan od osnovnih preduslova za ostvarivanje prava osoba sa invaliditetom je pristupačno okruženje, zbog čega je služba Zaštitnika građana 2014. izradila bazu podataka o pristupačnosti javnih objekata, odnosno interaktivnu Mapu pristupačnosti, u kojoj se nalazi više od 10.000 unosa.
Rizik siromaštva
Prema različitim, posebnim anketama, rizik siromaštva kod osoba sa invaliditetom je viši nego u ukupnoj populaciji Ocenjuje se da su državni programi pomoći za osobe sa invaliditetom nedovoljni. Niska stopa zaposlenosti i neprilagoñenost radnih mesta potrebama osoba sa invaliditetom: samo 13% osoba sa invaliditetom ima priliku da radi, od toga samo 1/3 zaposlenih ima prilagoñene radne uslove. Nezadovoljavajuća fizička dostupnost obrazovnim, zdravstvenim, socijalnim, kao i drugim javnim ustanovama i službama za osobe sa telesnim invaliditetom. Dominantan vid rehabilitacije je medicinska rehabilitacija, a udeo profesionalne rehabilitacije i socijalne integrisanosti je mali.
Projekat je finansijski podržan od Grada Pirota. Stavovi izneti u medijskim sadržajima nužno ne izražavaju stavove organa koji je odobrio sredstva.
