Ričard III (Vilijem Šekspir, režija Dejan Projkovski), Pozorište Ujvideki Sinhaz, Novi Sad
Piše: Ana Ogrizović
Drugog takmičarskog dana 43. Borinih pozorišnih dana publika je imala priliku da vidi i oceni predstavu Ričard III, u režiji afirmisanog makedonskog reditelja Dejana Projkovskog i produkciji Ujvideki Sinhaza na mađarskom jeziku.
Ovo je čak treće gostovanje Ujvideki Sinhaza na Borinim pozorišnim danima, nakon koprodukcije Seljačke opere na 40. i Ane Karenjine na 41. izdanju festivala.
Vranjska publika navikla je da od ovog pozorišta očekuje visok nivo performansa i ozbiljnu produkciju, stoga su i očekivanja bila velika.
Tročasovni spektakl Ričard III prati poznatu Šekspirovu dramatizaciju uspenja i sunovrata jednog od najozloglašenijih vladara engleske istorije, koji nije oklevao da pobije svoje najbliže (među njima i decu) kako bi se dokopao vlasti.
Ričard III, kao dramski lik, napisan je bez ikakvih pozitivnih kvaliteta – on je bogalj po rođenju, prepreden i svirep preko svih granica ljudskog morala, ne prezajući ni trena da ubije maloletne nećake ili oženi ćerku svoje supruge zarad ščepavanja i čuvanja vlasti.
Njegova ledena proračunatost je netaknuta do samog kraja, i tek kada mu mrtvi dođu u san pred sudbonosnu bitku na Bosvortskom polju on stiče grižu savesti zbog svojih zločina.
Tumačenje Arpada Mesaroša verodostojno je Šekspirovom Ričardu: od zloslutnog mraka u očima, preko povijene kičme do maničnih pokreta, teško je zamisliti ovu diktatorsku ličnost ikako drugačije.
Svi likovi izneseni su sa povećanim patosom koji povremeno prelazi u karikiranje, čime se kompletira groteska priče.
Arpad Mesaroš kasnije na okruglom stolu pominje kako smatra male doze komedije značajnim kao olakšicu teške priče i da ga čak vidi kao klovna.
Ova predstava je sadržajna i obimna pošto je i sam komad takav, u suprotnom ne bi bilo moguće smestiti brojne motivacije, likove i linije priče – podela broji čak 20 uloga.
Dramatizacija je pripisana velikom broju ljudi (Dejan Projkovski, Agneš Rafai, Robert Lenard i ansambl) i urađena je verodostojno komadu, bez većih primetnih intervencija, tako da nema dileme u opravdanosti motivacija ili postupaka likova.
Ranije pomenuti komedijski ispadi neretko ulaze u drugu stranu groteske, tako da priču čine jezivijom negoli smešnijom.
Glumačka igra na visokom je energetskom nivou tokom cele predstave.
Blud i razvrat dvora sa početka prikazan je efektnom masovnom scenom pijančenja i orgijanja, koji Ričard kao bogalj može samo da posmatra sa gnusobom.
U igri se neretko pribegava bukvalnom podvlačenju emocija, što možda nije svaki put neophodno jer dolazi do zasićenja.
Kostimi sadrže elemente elizabetanske epohe, ali i motive približne savremenoj bajkerskoj subkulturi: većina žena nosi dvorske haljine epohe, u kombinaciji sa martinkama; ucveljena stara kraljica nosi haljinu i preko nje kožni pojas u BDSM stilu, dok joj crne ptice zloslutnice lebde nad glavom, a svi mrtvaci dobijaju kožne kapute sa krvavim strelama u leđima.
Ovi elementi na papiru zvuče zbrkano, međutim vizuelno se slažu i čine skladnu kombinaciju.
Jedan od glavnih motiva scenografije čini zemlja, koja na početku stoji rastrta na sve strane i poneki likovi se njome posipaju: Lejdi Ana (Regina Sabo) u žalosti za svojim stradalima, potom i ubijeni Edvard IV (Atila Nemet) u simboličnom pokopu.
Na pauzi se ova zemlja skuplja van prisustva publike i u nju se ukopava presto, kao znak da je Ričard svoj presto stvorio zemljom mrtvaka.
Privremeno su prisutni i kantica sa lopaticom za pesak kojim se mali Ričardovi sestrići igraju, ali i drveni konjić kao još jedan simbol okrutnih prestonih igara ili potencijalni nagoveštaj čuvene scene sa kraja komada, gde Ričard nudi kraljevstvo za konja.
Religija je veliki motiv ovog komada: svi se pozivaju na Boga kao opravdanje za svoje laži i ubistva, što se podvlači i u pojavi Ričarda III sa Biblijom.
S druge strane, razlog Ričardovog sunovrata biva upravo majkina kletva da propadne ako ne uđe i sam u bitku.
Sličnost sa današnjicom, gde se raznovrsni zločini pripisuju tobožnjoj želji više sile, očigledna je.
Da li je Ričardova savest probuđena iz ljudskosti ili straha od kletve, ostaje kao pitanje čiji značaj napušta granice performansa, ali verovatno i dalje neće dobiti odgovora.
Ana Ogrizović
Ana Ogrizović rođena je 1999. godine u Vršcu. Diplomirala je dramaturgiju na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, gde završava i master studije. Za pisanje je nagrađena na konkursu za srednjoškolce Borislav Pekić 2018. godine, kao i na pesničkim konkursima Prvenac i Mladi maj 2023. godine. Finalistkinja je najskorijeg konkursa Sterijinog pozorja za najbolji domaći dramski tekst sa dramom Lilit na Zemlji, kao i Festivala evropske kratke priče. Objavila je zbirku poezije Ovde ne cvetaju bugenvilije, koja će biti predstavljena na Beogradskom sajmu knjiga 2023. Trenutno piše pozorišne kritike i priprema drugu knjigu.
