Piše: Slobodan Stojanović
U naznakama se navode izabrani ključni elementi za nov pristup industrijalizaciji u Srbiji, odnosno u drugoj deceniji 21 veka. Promene u savremenom svetu su toliko velike i brze da je za zemlju kao što je Srbija vrlo poželjno da stalno i sistematski istražuju najbolje mogućnosti i rešenja koja odgovaraju njenim razvojnim potrebama i mogućnostima,a ne da se inerciono povodi sa epicentralnim rešenjima. U okrilju filozofije autocentričnog i autopropulzivnog razvoja moguće je razraditi model reindustrijalizacije, odnosno industrijalizacije na novim osnovama (nauka - tehnologija, obrazovanje, informacije, komunikacije i organizacija). Posebnu pažnju u primeni zaslužuje najobilnilniji činilac faktora razvoja, a time i industrijalizacije - radna snaga, odnosno ljudski potencijal, odnosno ljudski kapital.
Vranje/Beograd - Uvažavanjem logike da se misli globalno i deluje lokalno, poželjno je razmatrati moguće strategije razvoja Srbije u drugoj deceniji dvadeset prvog veka. Da bi se to uradilo po modelu koji se smatra najprikladnijim, neophodno je istražiti različita mišljenja, sučeliti ih, proveriti i započeti proces koji vodi ka ostvarivanju ciljeva.
Za ozbiljno istraživanje u sadašnjim okolnostima i načinima saznanja nužan je svestrani, multidisciplinarni i timski rad praćen odgovarajućom podrškom i budžetom. U okviru toga, moguće je dati i individualni doprinos u granicama većih ili manjih očekivanja. Do tada, nezavisno od ostvarivanja orgnizovanog istraživanja, intelektualna i profesionalna je obaveza kolegijalno podeliti sopstvena saznanja u naznakama.
1. Uticaj ekonomista iz SAD i engleskog jezičkog područja, kao i američki pristupi, naročito globalistički liberalni i neoliberalni modeli razvoja potisnuli su pristupe drugih ekonomista i postali predominantni iz više razloga. Najveći broj dobitnika Nobelove nagrade je s univerziteta u SAD, najveći je broj knjiga i udžbenika na najrasprostranjenijem profesionalnom engleskom jeziku, dugo vremena najjača proizvodna i komercijalna preduzeća iz SAD širili su uverenje da je reč o idealima i uzorima kojima valja težiti. Kao takvi oni su postali inspiracija i velikom delu ekonomista, ne samo iz Srbije. Mnoge oči bile su uprte u dostignuća SAD. Model ostvarenja američkog sna i razvoja putem preduzetničkih inicijativa i tržišta bez ograničenja doveden je u zonu kriznih poremećaja.
2. Činjenica da su sada, kako navodi u svom delu Posle imperije polivalentni francuski istraživač Emanuel Tod (Emmanuel Todd), Sjedinjene američke države (SAD) od nekadašnjeg predominantnog i ključnog činioca rešavanja svetskih problema postale su svojevrsni uzročnik međunarodnih problema i krize u reprodukciji i razvoju, upućuje na povratak potisnutim alternativama razvoja. To se pre svega odnosi na deo evropskih ekonomista, posebno frankofonskih inspirisanih radovima Fransoa Perua (Francois Perroux) o polovima rasta i Samira Amina (Samir Amin) o autocentričnom razvoju.
3. Francuski konsultant Žan-Mari Gog (Jean-Marie Gogue) koji je, uz profesorsko koncepcijsko i teorijsko iskustvo, imao i praktično konsultantsko upozorava meritorno na elementarnu činjenicu da je individualnost nešto što se mora uzimati u obzir. Različiti entiteti imaju različita svojstva poput krušaka i jabuka, tako da se ne smeju mešati, odnosno trpati u isti metodološki i operativni koš. Po njemu pogrešno je prihvatiti i brzo sprovoditi privatizaciju u nesvrstanoj socijalističkoj Jugoslaviji (samoupravljanje kao oblik demokratije, društvena svojina kao vrsta kolektivnog akcionarstva, tržišni mehanizam – veća sloboda preduzeća, veća otvorenost sistema) na isti način kao u socijalističkoj (centralnoplanskoj, lagerskoj) Mađarskoj. To se je pokazalo kao tačno, jer je sve ostalo isto, neodgovarajuća privatizacija ključno je uticala na svojevrsnu dezindustrijalizaciju u Srbiji (tokom poslednjih dvadesetak godina) i mnoge anomalije koje su iz toga deduktivno proistekle. Otuda je, iako sa zakašnjenjem, prepoznata potreba za reindustrijalizacijom Srbije (početkom druge decenije 21. veka) vredna pažnje i angažovanja. Taj poduhvat se može proširiti i označiti kao industrijalizacija na novim osnovama u sadašnjim uslovima.
Da je uložen trud i da su pronađeni odnosno organizovali ljudi s kreativnim kapacitetom da opšti i dugoročni interesi ne budu podređeni kratkoročnim i partikularnim, privredna situacija Srbije bi bila drugojačija, Da su modeli za privatizaciona rešenja, odnosno zakonodavni okvir bili bolje osmišljeni tada bi se, pre svega, u radno intenzivnim granama industrije izbegle veće štete i ostvarili nacionalno povoljniji efekti.
4. Poželjno je da se prezentovani i raspoloživi radovi o reindustrijalizaciji Srbije razmatraju u širem strategijskom kontekstu, s najmanje tri scenarija. Takođe evropskom (ne samo Evropske Unije) i tehnološkom (u širem značenju NTOIKO – nauka, tehnologija, organizacija, informacije i obrazovanje).
5. Filozofija autocentričnog i autopropulzivnog razvoja počiva na ideji da određeni entitet optimalno upotrebi raspoložive sopstvene resurse tako što će potpunije koristiti obimne činioce uz relativno manju upotrebu oskudnih. Uz kombinovanje autocentričnog i autopropulzivnog činioca s neophodnim činiocima drugih razvojnih subjekata izvesnije je da se u predviđenim periodima mogu ostvarivati postavljeni ciljevi.
6. U Srbiji je bio i ostaje najobilniji činilac razvoja – radna snaga, odnosno ljudski potencijal (ljudski resursi, ljudski kapital). U užem obuhvatu oko milion nezaposlenih u zemlji i više stotina hiljada na radu van Srbije predstavljaju neiskorišćeni specifični potencijal.
7. Činiocu kao što je radna snaga svakako je neophodno, ne samo deklarativno već faktički posvetiti mnogo veću i svestraniju pažnju s novim pristupima kako koncepcijske tako i praktične, operativne prirode.
8. Strukturna reorganizacija i prilagođena dinamika radne snage u funkciji trajnog autocentričnog razvoja je svakako jedan od prvih koraka koje valja preduzeti. To podrazumeva preispitivanje radne snage i investiranje u njeno opšte obrazovanje, stručno i specijalističko osposobljavanje, međunarodnu konkurentnost i brzo produktivno upošljavanje na inovativnim projektima i programima.
9. Sledstveno raspoloživosti najobilnijeg činioca radno intenzivne grane industrije se nameću kao prioritetne na novim osnovama i sa stanovišta razvoja i reindustrijalizacije.
10. Odnos činilaca u jednom entitetu, kao što je Srbija, kao relativno teritorijalno i populaciona mala zemlja, nije zauvek zadat i on se menja i o tome je neophodno imati istraženu strategijsku orijentaciju.
Najsažetija orjentacija pri novom pristupu za savremenu industrijalizaciju Srbije su njeni ljudski potencijali sa svekolikim znanjima i umećima, pre svega kraetivnim, ali i primenjivim, rentabilnim pri stvaranju novih i inoviranju postojećih vrednosti, odnosno specifična industrija znanja.
Takva novo pokretačka industrija znanja je izazov za Srbiju i više subjekata. Bilo bi vrlo poželjno i korisno da se što pre razviju sistemski embrionalni projekti proistekli iz tih znanja i angažovanja najpozvanijih.
Ako bi se bavili navođenjem poruka za sažetu suštinu novog pristupa industrijalizaciji, onda bi jedna od njih mogla da bude - Nova industrija znanja je budućnost Srbije, Beograda i Vranja i sela Buštranja.
