Najvažniji datumi srpsko-albanskih odnosa u periodu posle Slobodana Miloševića su 20. i 31. maj 2001. godine. Najpre je ovog prvog datuma pre dvadeset godina stavljena tačka na oružani sukob, koji je na jugu Srbije trajao nešto više od šest meseci, a potom je 31. maja država uspostavila suverenitet nad delom svoje teritorije koju su za to vreme pod kontrolom držali naoružani Albanci. Ova dva datuma od pre dvadeset godina otvorila su novu stranicu savremene istorije srpsko-albanskih odnosa i trajno obeležili međusobni položaj Srba i Albanaca, ne samo na jugu Srbije. Novinar iz Vranja Radoman Irić, koji se prirodom i karakterom srpsko albanskih odnosa bavi trideset pet godina, upustio se u rizik da nam slikom i rečju, kroz feljton koji objavljivljujemo svakog dana, predoči ključne događaje i ličnosti koje su obeležile srpsko-albansku društvenu scenu od sredine sedamdesetih godina prošlog veka, s akcentom na oružani sukob 2000/2001 godine.
Piše: Radoman Irić
Vranje - Dok su se krajem 80-ih godina prošlog veka polako ali sigurno raspadali i država i partija, Bujanovac je, obrnuto proporcionalno, postajao sve jači i jači, sve poznatiji u srpskim privrednim i političkim krugovima.
Pokrenuto je nekoliko novih firmi; Bujanovačka Banja je doživela preporod, rekonstruisan je Konak manastira Sveti Prohor Pčinjski, pokrenuti radio i novine "Srpski venac"...
Takav razvojni trend zadržao se sve do kraja 90-ih godina i početka međunacionalnih incidenata na jugu Srbije.
U opštini je 1991. godine živelo 49.238 stanovnika (Preševo 38.143).
Naravno, najviše je bilo Albanaca – 29.588, potom 14.660 Srba i 4.418 Roma.
Godine 1993, kada je inflacija hvatala pun zalet, u Bujanovcu je u oba sektora, društvenom i privatnom, bio zaposlen 6.121 radnik, a nezaposleno svega 2.804.
U privrednim hronikama ostalo je zapisano koje su firme bile "nosioci razvoja" opštine.
To su, po azbučnom redu Alatnica, Bivoda, Bujanovačka banja, Gumoplastika, Integral, Jedinstvo, Jugokop, Jumko, Megal, Proleće, Simpo, Svetlost i Heba...
Godine 1993. Bujanovac je dobio i Garnizon Vojske Jugoslavije.
Čovek koji je više od deset godina u Bujanovcu vedrio i oblačio bio je narodni poslanik Ranđel Veljković.
On se pitao za sve i svašta, odlučivao o transferima novca.
Raniji je bio predsednik partije, potom predsednik opštine, a u to vreme narodni poslanik u Skupštini Srbije u dva mandata.
Ono što je Dragomir Tomić bio u Vranju, to je u Bujanovcu bio Ranđel Veljković.
A, njih dvojica su bili ljuti neprijatelji.
Veljkovićev „pobednički tim“ činili su predsednik opštine u dva mandata Tomislav Mitić, predsednik opštinske vlade Zoran Jovanović, predsednik OK SK Vlada Veljković, a formiranjem SPS partijsku palicu je preuzeo Miodrag Milković.
Tu su takođe bili predsednik Saveza sindikata Alit Avdilji, predsednik Socijalističkog saveza Života Matić, predsednik boraca Kostadin Zdravković i omladinci Zoran Dimitrijević Paja i Damjan Popović Cole.
Ranđel i družina mogli su sve.
Tako su, u višenacionalnom Bujanovcu, političke predstavnike Albanaca marginalizovali i potcenili do te mere da su, pred prve višestranačke lokalne izbore 1992. godine, napravili "izbornu geografiju" kojom su sebi napakovali 29, od ukupno 41 odborničkog mesta, bez obzira što je u opštini živelo skoro duplo više Albanaca.
Onda se iznenada na putu Ranđela Veljkovića našao predsednik Opštinskog suda Vlatko Manić sa porodicom, posle čega je započeo njihov dugogodišnji lični, partijski i sudski obračun.
Da bi učvrstio svoje političke pozicije, Manić odlazi u vranjski Simpo, odakle će, sa istomišljenicima, na političku scenu izbaciti neke nove „igrače“ tipa Božidara Zdravkovića, direktora Hebe, i dr Stojanču Arsića iz Bujanovačke Banje.
Što je vreme više odmicalo, antagonizmi između ove dve političke opcije poprimili su takve razmere da se gledalo ko je sa kim sedeo u kafani, ili ko je sa kim šetao na ulici.
Ta nova politička opcija, tragajući za "oružjem" kojim će da razbije Ranđela Veljković, pronašla ga je u formiranju odbora Jugoslovenske udružene levice (JUL), sa Božidarem Zdravkovićem na čelu.
Posle toga sve je išlo kao u epskoj narodnoj pesmi – na krilima JUL-a, a uz podršku Mirjane Marković (supruge Slobodana Miloševića i predsednice JUL-a) i beogradske centrale dr Stojanča Arsić je 1997. godine postao predsednik opštine, uprkos žilavom otporu Veljkovića i Socijalističke partije Srbije, koja je na trećim lokalnim izborima, 3. novembra 1996, dobila više glasova od levice.
Tim činom je okončana decenija vladavine Ranđela Veljkovića, da bi neposredno potom, lokalna skupština u Bujanovcu proglasila Mirjanu Marković za počasnog građanina komune.
Dr Arsić će u nastavku preživeti srpsko-albanski sukob i ostati predsednik opštine sve do višestranačkih lokalnih izbora 29. jula 2002. godine.
Tada će, posle pobede na izborima, pravnik Nagip Arifi postati prvi Albanac u istoriji Bujanovca na mestu predsednika opštine.
No, teret tih 90-ih godina Srbi i Albanci i danas nose na svojim leđima.
Činjenica da su do tada Albanci imali samo 12 od 41 mesta u Skupštini opštine, i da su im godinama bile nedostupne mnoge lokalne i državne institucije, proizvela je trajne i nepremostive probleme između dva naroda.
Oni ni do danas nišu rešeni, bez obzira na sve pokušaje međunarodne zajednice da se srpsko albanski odnosi urede međunarodnim standardima i konvencijama.
Nastaviće se...
Prenošenje teksta ili delova teksta nije dozvoljeno bez kontaktiranja redakcije i odobrenja autora feljtona.
